Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad (SGS)

Pal achter het centraal station van Utrecht verrijst vanaf 2023 een nieuw stukje stad. Deze nieuwe wijk, het Beurskwartier, wordt een innovatieve, duurzame en groene aanvulling op de historische stadskern. Met bijzondere aandacht voor een schone, aantrekkelijke en vooral ook gezonde leefomgeving.

De gemeente Utrecht, de provincie Utrecht, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) werken samen om van Utrecht een ‘Slimme en Gezonde Stad’ (SGS) te maken. Dit staat in de intentieovereenkomst  die de partijen in juni 2016 met elkaar sloten, als start van het Living Lab Utrecht SGS. Dit Living Lab is het resultaat van de synergie tussen de rijksbrede Agenda Stad en de ambities van de gemeente Utrecht en de provincie Utrecht over duurzame groei, gezondheid en versterking van de kwaliteit van de leefomgeving. Het Living Lab is een uniek en intensief samenwerkingsverband dat ruimte biedt om te experimenteren. 

Het Living Lab Utrecht SGS (Jaarbeurskant Stationsgebied; Beurskwartier) zette 3,5 jaar (2016-2019) in op kennisontwikkeling en innovatief ontwerpend onderzoek op het gebied van een gezonde stedelijke leefomgeving. Afgelopen jaren zijn vier of meer onderzoeken/ projecten per jaar uitgevoerd, verdeeld over een aantal werklijnen waarlangs dit Living Lab is opgezet. Deze werklijnen zijn: klimaatneutrale en klimaatrobuuste stad, circulaire economie, schone en duurzame mobiliteit, ontwerp en inrichting (gedrag): uitnodigen tot gezond gedrag in de stad en kennismanagement.  Hieronder worden deze nader toegelicht.

Omgevingsvisie Beurskwartier en Lombokplein

Hoe komt het toekomstige Beurskwartier van Utrecht eruit te zien? En hoe maak je van dit gebied een duurzaam en gezond gebied? De antwoorden op deze vragen zijn verwoord in de Omgevingsvisie Beurskwartier en Lombokplein van de gemeente Utrecht. Alle keuzes, vragen en dilemma’s die spelen zijn verzameld in zeven keuzedocumenten. Deze behandelen elk een onderwerp, thema of vraag over de toekomst van het nieuwste deel van Utrecht.

1.    Identiteit: wat is de Utrechtse maat en vorm van stedelijkheid?
2.    Structuur: wat wordt de juiste mix van wonen, werken en ontspanning?
3.    Stad op ooghoogte: wat is er te beleven op straat?
4.    Gezondheid: hoe zorgen we voor een gezonde stad?
5.    Duurzaamheid: is een energieneutraal gebied haalbaar?
6.    Mobiliteit en parkeren: hoe maken we en houden we het gebied (auto)bereikbaar?
7.    Ontwikkelstrategie: hoe maken we onze ambities waar?

Hoe wordt Utrecht een gezonde stad?

Rode lijn in alle keuzedocumenten van de gemeente is het gezonder maken van Utrecht. In een gezonde stad, wonen gezonde mensen. Maar hoe bevorder je de gezondheid van de inwoners en bezoekers van je stad? Uit onderzoek kwamen de volgende resultaten naar voren:

• Beperken of zelfs helemaal weren van autoverkeer in het centrum en stimuleren van wandelen en fietsen door brede paden met zon en schaduw
• Aanwezigheid van veel kleine parkjes of juist een groter park, waar je kunt lunchen, sporten of tot rust kunt komen
• Functies van gebouwen combineren, bijvoorbeeld kantoor en kinderdagverblijf, sportschool en restaurant en een juiste mix van woningen en kantoren
• Groene dakbedekking voor het bergen van water en het koelen van de lucht, of bedekking met zonnepanelen voor het opwekken van energie
• Voldoende aanbod van biologische supermarkten en eetgelegenheden

In alle suggesties komen vier basisprincipes voor gezond leven en werken in Utrecht terug: 

• gezonde en schone verplaatsing door de stad, 
• mogelijkheid om te bewegen, recreëren, ontmoeten en sporten in de publieke ruimte,
• bevorderen van synergie tussen publieke en private ruimte en
• aanwezigheid van gezonde basisvoorzieningen zoals voeding, drinkwater en zorg.

Stadslab en Living Lab Utrecht SGS

De gemeente, de provincie, en ook de ministeries van IenW en LNV, hebben afgesproken om samen te werken en legden hun samenwerkingsafspraken vast in een convenant . Zij hebben gedurende de looptijd van het Living Lab Utrecht SGS inwoners, instellingen, ondernemers en experts gevraagd naar hun ideeën en wensen. Hoe zien zij de toekomst van het Beurskwartier voor zich? Utrechters kunnen daarom meedenken op de 2e etage van het stadskantoor Utrecht. Hier is het Stadslab van de gemeente en het Living Lab gevestigd. Het Living Lab Utrecht SGS loopt tot 18 februari 2019 en zette zich gedurende de looptijd in op onder andere de ontwikkeling van innovaties en de toepassing van het instrument ontwerpend onderzoek. 

Werklijnen Living Lab Utrecht SGS

Het ontwerpend onderzoek en de andere projecten van het Living Lab kreeg vorm langs vier werklijnen. Bij iedere werklijn kunt u verder klikken naar een adviesnotitie of eindrapportage.

Klimaatneutrale en klimaatrobuuste stad 
Circulaire economie
Schone en duurzame mobiliteit
Ontwerp en inrichting (gedrag): uitnodigen tot gezond gedrag in de stad

Kennismanagement

In deze werklijn staat het kennismanagement van het Living Lab centraal. Binnen deze werklijn zijn ondermeer de factsheets van de onderzoeken en projecten van de verschillende werklijnen ontwikkeld. 

Resultaten

• Diverse factsheets 
• Presentaties op diverse bijeenkomsten over het Living Lab Utrecht SGS
• Deelname aan wetenschappelijk onderzoek naar living labs als beleidsinstrument
• Compilatie van lessen voor samenwerkingsverbanden tussen overheden bij gebiedsontwikkelingen op basis van ervaringen van betrokken overheden bij Living Lab Utrecht
• Maquette met videoprezi van een duurzame, gezonde stad
• Organisatie van seminar: Seminar Slim en gezond stedelijk ontwerp: een blik op de toekomst van het Beurskwartier

Factsheets werklijnen

Bovenstaande werklijnen zijn tevens uitgewerkt in overzichtelijke factsheets. Hierin leest u puntsgewijs wat elke werklijn inhoudt, welke strategieën zijn ontwikkeld en wat de vervolgstappen per werklijn zijn. Speciale aandacht gaat uit naar de factsheet ‘Werklijn overstijgend Beurskwartier, die ingaat op het interactieve proces tussen de uitvoering van de ontwerpend onderzoeken in het Living Lab Utrecht SGS en de ontwikkeling van de omgevingsvisie voor het Beurskwartier. U vindt de factsheets hier. 

Voer voor innovatie

Een voorbeeld van een van de ontwikkelingen die in samenwerking met het Living Lab Utrecht zijn opgezet, is het onderzoek Circular food economy in the city centre of Utrecht: re-using coffee waste door studenten van Wageningen Universiteit. Zij onderzochten de potentie van het telen van oesterzwammen als voedingsproduct op koffiedik, het overblijfsel van koffiebonen dat nu nog wordt verbrand. Het verslag is hier te downloaden. 

Hoe verder?

De gemeente Utrecht gebruikt de feedback en suggesties van bewoners en bezoekers van het Stadslab en het Living Lab voor het verder uitwerken van de omgevingsvisie en het stedenbouwkundig plan. Het Beurskwartier van Utrecht moet omstreeks 2030 klaar zijn.

Meer informatie

Meer informatie over de ontwikkelingen in Utrecht vindt u op de website utrecht.nl/beurskwartierlombokplein. Vanaf deze site kunt u de omgevingsvisie Beurskwartier en Lombokplein downloaden. Bureau Posad heeft enkele impressies van de inrichting van een gezond gebied gemaakt.